35 lat decydujemy o samorządzie

27 maja 1990 roku w całym kraju wybrano prawie 52 tysiące radnych. To był przełomowy krok, istotny dla kształtowania polskiej demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. W Stargardzie wybory przeprowadzono w czterech okręgach. Do 36 mandatów zgłoszono 20 list kandydatów zawierających łącznie 103 kandydatury. 2 czerwca 1990 roku podczas sesji Rady Miejskiej prezydentem naszego miasta został Waldemar Gil. Mija 35 lat od pierwszych po II wojnie światowej w pełni wolnych wyborów samorządowych.

W Stargardzie pamiętamy o wydarzeniach, które dla jednych miały miejsce całkiem niedawno, a dla innych, młodszych pokoleń, są już wiedzą historyczną.

Po majowej (27.05.2025 r.) sesji Rady Miejskiej, podczas której wspomniano rocznicę pierwszych po 1945 roku wyborów samorządowych, prezydent Rafał Zając z przewodniczącą Rady Miejskiej Wioletą Sawicką, radnymi i innymi uczestnikami tej sesji złożyli symboliczne kwiaty pod pomnikiem „Stargardzianie Ojczyźnie – w setną rocznicę odzyskania Niepodległości”.

To był przede wszystkim hołd dla samorządowców, których już z nami nie ma, a którzy mieli swój ważny udział w kształtowaniu lokalnej władzy.

Z tej okazji Jolanta Aniszewska, dyrektorka Książnicy Stargardzkiej, przygotowała opracowanie na ten temat. Jego treść można znaleźć poniżej.

„Czterdzieści pięć lat po zakończeniu II wojny światowej Polacy po raz pierwszy wzięli udział w pełni wolnych wyborach. Symboliczne, przełomowe trzy kroki, istotne dla kształtowania polskiej demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, prowadziły nas ku lokalom wyborczym. W czerwcu 1989 roku Polacy wybrali skład dwóch izb parlamentu, a w listopadzie 1990 roku Prezydenta RP. Pomiędzy tymi dwoma głosowaniami było jeszcze jedno – wybory do samorządu gminnego. Pozornie wydawały się najmniej istotne. Ale jeśli sednem demokracji jest lokalność, to właśnie głosowanie zarządzone przez ówczesnego premiera Tadeusza Mazowieckiego na 27 maja 1990 roku stoi u początków rzeczywistej, bo sięgającej głęboko w kraj, zmiany polskiego ustroju.

Istotą tych wyborów była nie tylko zmiana personalna, ale przede wszystkim początek budowania na nowo systemu samorządu terytorialnego. W małych, lokalnych środowiskach, okazało się to ogromnym wyzwaniem. Zmiany przyszły na fali społecznego zrywu i – choć oczekiwane – to stanowiły ogromne wyzwanie, z uwagi na ówczesne trudności wynikające z sytuacji społeczno-gospodarczej, ale też konieczność tworzenia nowego, przy niedostatkach wiedzy i braku doświadczenia. Działo się tak, pomimo że w polską historię wpisana jest długa, bo sięgająca swoimi korzeniami średniowiecza, tradycja samorządu terytorialnego. To co jednak zaciążyło na niej najbardziej, to brak ciągłości. W trudnych okresach naszych dziejów – w czasie zaborów i w powojennej komunistycznej rzeczywistości – samorząd nie funkcjonował.

Zmiana systemu politycznego w Polsce po 1945 roku doprowadziła do likwidacji jego niezależności i ostatecznie całkowitego zniesienia w 1950 roku (zastąpiono go systemem rad narodowych). Na ziemiach zachodnich i północnych, a więc tych, które zostały włączone kosztem strat terytorialnych Niemiec, zabrakło nawet tego pięcioletniego okresu, formalnego przywrócenia samorządu.

27 maja 1990 roku w całym kraju wybrano prawie 52 tysiące radnych. W Stargardzie wybory przeprowadzono w czterech okręgach wyborczych. Do 36 mandatów zgłoszono 20 list kandydatów zawierających łącznie 103 kandydatury. Uprawnionych do głosowania było 47 308 osób, a w wyborach wzięło udział 19 907, tj. 42,07% (frekwencja była nieco niższa niż wynik ogólnopolski).

Pierwsza, uroczysta sesja Rady Miejskiej odbyła się w ratuszu 2 czerwca 1990 roku. Otworzyła ją przewodnicząca Miejskiej Komisji Wyborczej Janina Kopka. Radni po ślubowaniu dokonali wyboru władz miasta. Prezydentem Miasta został Waldemar Gil, jego zastępcą Szczepan Olesiński, a członkami zarządu: Andrzej Korzeb, Aleksander Seredyński oraz Ryszard Wasiłek. Na przewodniczącego Rady Miejskiej powołany został Zbigniew Petri, na wiceprzewodniczących zaś: Roman Kierys, Zdzisław Rygiel, Sławomir Tokarski.

To wybrane wtedy władze i radni jako pierwsi uczestniczyli w tworzeniu demokracji lokalnej na co dzień. Następne lata przyniosły kolejne zmiany i reformy administracyjne. Czas, jaki upłynął od tego momentu, jest stosunkowo krótki. To raptem czas jednego pokolenia. W dużej mierze jest on jeszcze w pamięci mieszkańców miasta, a to, co bliskie, bywa poddawane bardzo krytycznej ocenie i nie zawsze jest sytuowane w sposób należny na osi wydarzeń ważnych dla naszej historii. Wybory z maja 1990 roku, choć być może dzisiaj jeszcze trudno to dostrzec – zapoczątkowały niesłychanie ważny proces autonomii miast, w którym to mieszkańcy chcą mieć realny wpływ na kształtowanie swojego otoczenia. Jeśli dzisiaj mówimy, angażując się w miejsce: „To moje miasto”, to oznacza, że od 1990 roku przeszliśmy krok dalej”.

fot.: Tadeusz Surma/archiwum/UM w Stargardzie